hoofdartikel
database > financieel & industrie > visverwerking Nederland > schelpdierindustrie
Download download article

Schelpdierindustrie

Inhoudsopgave
 Beschrijving van de sector
 Structuur
 Activiteiten
 Werkgelegenheid
 Grondstof
 Markt
 Perspectief

Beschrijving van de sector

De schelpdierverwerking omvat uiteenlopende bedrijven waaronder de mosselschonerijen voor de afzet van verse mosselen, mosselinleggerijen (zure mosselen in glas), de productie van conserven van kokkels en dergelijke, de productie van diepgevroren schelpdierproducten en de afzet van overige verse schelpdieren zoals oesters. De distributie is gericht op de visdetailhandel, levensmiddelendetailhandel en het grootverbruik in België, Frankrijk, Spanje en Nederland. Sommige bedrijven combineren deze activiteiten, andere concentreren zich bijvoorbeeld op de afzet van verse mosselen. Het jaar 2005 is het laatste jaar dat nog mechanische visserij op kokkels was toegestaan in de Waddenzee. In volgende jaren zal de sector dus structureel zijn gewijzigd.

Structuur

De totale sectoromzet bedroeg in 2005 naar schatting 220 miljoen euro. In de schelpdiersector zijn voornamelijk middelgrote bedrijven actief met een omzet tussen de 5 en 50 miljoen euro. Het omzetaandeel van de vier grootste ondernemingen ligt rond de 60%. Sinds 2000 is het aantal bedrijven gedaald en de omvang van enkele grotere bedrijven kleiner geworden als gevolg van de beëindiging van de mechanische kokkelvisserij in de Waddenzee.

Tabel 1 Aantal ondernemingen en bedrijfsomzet (in %) naar bedrijfsgrootte
Ondernemingsklasse in miljoen euro Ondernemingen (N=12) Omzet (220 miljoen euro)
- 5 35 2
5 - 25 50 47
25 - 15 51
Totaal 100 100

Het merendeel van de bedrijven is actief in de aanvoersector. De kokkel/spisula/ensis-visserij is zelfs bijna in zijn geheel geïntegreerd met de handel en verwerking. De meeste grotere mosselhandelaren hebben belangen in de mosselkwekerij.

Activiteiten

Bijna alle bedrijven zijn zowel actief op de export- als de binnenlandse markt.

Tabel 2 Percentage bedrijven met verwerkings- en/of groothandelsactiviteiten (in %)
Bedrijven
- met exportactiviteiten 96
- met export naar buitenlandse importeurs 60
- met export naar buitenlandse visdetailhandel 20
- met export naar buitenlandse grootwinkelbedrijf 50
- met export naar buitenlandse grootverbruikbedrijven 40
- met leveringen aan binnenlandse afnemers 90
- met leveringen aan binnenlandse visdetailhandel 60
- met leveringen aan binnenlandse grootwinkelbedrijven 40
- met leveringen aan binnenlandse grootverbruikbedrijven 40
- met leveringen aan binnenlandse groothandel of verwerkers (interne leveringen) 70

De verwerkingsactiviteiten zijn voor een groot deel binnen het eigen bedrijf georganiseerd. Een groot deel van de bedrijven is rond de haven van Yerseke gevestigd. Slechts 3% van de omzet wordt bij andere (gelieerde) bedrijven verwerkt. De groothandel in schelpdierproducten die niet in Nederland zijn verwerkt is gegroeid.

Tabel 3 Organisatie van de verwerkingsactiviteiten
Plaats van verwerking Omzet (in %) (220 miljoen euro)
Verwerking in eigen bedrijf 84
Verwerking door gelieerde bedrijven in Nederland -
Verwerking door gelieerde bedrijven in het buitenland 3
Omzet in producten die niet zelf zijn verwerkt 12
Totaal 100

Naar schatting 60% van de sectoromzet betreft verse producten, met name mosselen. Dit percentage is hoger geworden door het wegvallen van een groot deel van de kokkelproductie. Kokkels worden vrijwel geheel tot conserven- en diepvriesproducten verwerkt.

Tabel 4 Samenstelling van de productie naar type verpakking van het eindproduct
Type product Percentage van omzet (in %) (220 miljoen euro)
Verse producten 60
Conserven 15
Diepvriesproducten 25
Totaal 100

Werkgelegenheid

Ongeveer 750 mensen zijn werkzaam in de schelpdiersector. Dat is gemiddeld per bedrijf iets meer dan 60 personen. Het leeuwendeel werkt bij middelgrote bedrijven met een omzet van meer dan 5 miljoen euro. Het aantal tijdelijke krachten is relatief groot in vergelijking met andere sectoren. Ruim 20% van alle werknemers is in tijdelijke dienst werkzaam. Het merendeel daarvan wordt via uitzendbureaus en dergelijke ingehuurd. In vergelijking met 1995 is het totaal aantal werknemers gedaald.

Tabel 5 Werkgelegenheid naar bedrijfsomvang
Ondernemingsklasse in miljoen euro Aantal vaste krachten Gemiddeld aantal tijdelijke krachten Totaal arbeidskrachten Totaal In (%)
- 5 25 20 45 6
5 - 25 160 60 220 29
25 - 390 100 490 65
Totaal 575 180 755 100

Ongeveer 130 mensen zijn betrokken bij taken als management, in- en verkoop en administratie.

Tabel 6 Totale arbeidskrachten verdeeld in productiewerk en indirecte arbeid
Totale arbeidskrachten Percentage
Direct productiewerk 625 83
Indirecte arbeid 130 17
Totaal 755 100

Zoals de meeste sectoren in de visverwerking is ook de bedrijvigheid in de schelpdiersector sterk seizoensgebonden. In de eerste weken van het mosselseizoen is de bedrijvigheid het grootst.

Grondstof

De Nederlandse visserij is de belangrijkste leverancier van grondstoffen voor de schelpdierindustrie. Mosselen komen voor een groot deel van de kweekpercelen in de Waddenzee en Zeeland. Als gevolg van de opgelegde beperkingen in Nederland is de schelpdierindustrie meer aangewezen op geïmporteerde mosselen uit landen zoals Duitsland, Denemarken en Ierland.
De aanvoer van mosselen en andere schelpdieren in Nederland is wisselvallig als gevolg van natuurlijke variabelen. De visserij op mosselzaad is bovendien gebonden aan beperkende overheidsmaatregelen die met name gericht zijn op bescherming van de Waddenzee. De onzekere en grillige aanvoer van mosselen leidt tot forse prijsschommelingen op de afslag. In zijn algemeenheid is het aanbod van mosselen structureel te laag is om de werkelijke behoefte van de industrie op te vangen.

Tabel 7 Aanvoer van consumptiemosselen
1995/96 1999/00 2003/04
- Zeeland 52 42 20
- Waddenzee 32 46 31
Totaal 84 88 51
Bron: Mosselkantoor.

Markt

De schelpdiersector zet meer dan 60% af in het buitenland. Voor de mosselbedrijven vormen België (veel horeca) en Frankrijk (supermarktketens) de belangrijkste afzetlanden. De betekenis van de binnenlandse markt is groter geworden mede dankzij de toegenomen beschikbaarheid bij supermarkten. Ook door het wegvallen van een groot deel van de kokkelproductie waarvoor Spanje verreweg de belangrijkste markt vormt is het relatieve belang van de binnenlandse markt toegenomen.

Tabel 8 Bestemming van de producten van de visverwerkende industrie en visgroothandel
Bestemming Omzet miljoen euro Omzet percentage
Export 140 63
Binnenlandse afzet 80 27
Interne leveringen 22 10
Totaal 220 100

Het grootste deel van de export wordt geleverd aan importerende groothandelaren en aan de buitenlandse detailhandel. Wat betreft de binnenlandse klantengroepen neemt de detailhandel de helft van de afzet voor zijn rekening.

Tabel 9 Bestemming van de geëxporteerde producten
Bestemming Omzet miljoen euro Omzet in (%)
Levering aan importeurs en visindustrie 82 56
Levering aan detailhandel 51 40
Levering aan grootverbruik 7 5
Totaal 140 100

Perspectief

De omzet van de sector is met ongeveer 10% gestegen in vergelijking met 5 jaar geleden. Rekening houdend met een algemene inflatie in die periode van ongeveer 14% resteert een daling van de reële groei. De omzet op de binnenlandse markt steeg, met name de omzet in mosselproducten via supermarkten. Voor volgende jaren wordt geen groei voorzien maar een daling van de omzet omdat de daling van de kokkelproductie nog niet volledig tot uiting komt in de cijfers over 2005.

Tabel 10 Ontwikkeling van de omzet (index 2000 = 100)
2000 2005
Export 100 85
Binnenland 100 230
Totaal 100 110

Het merendeel van de ondervraagde bedrijven geeft aan dat de grondvoorziening slechter is geworden in de afgelopen vijf jaren. De marge en de bedrijfswinst zijn bij veel bedrijven lager geworden. Hierdoor is ook de concurrentiepositie ten opzichte van buitenlandse aanbieders verslechterd.

Tabel 11 De belangrijkste ontwikkelingen sinds vijf jaar geleden (%)
Beter Gelijk Slechter
Grondstofvoorziening - + +
Personeelsaanbod - + -
Marge - - ++
Bedrijfswinst - - ++
Financiële positie - + -
Concurrentiepositie ten opzichte van buitenlands aanbod - - ++

Het toekomstperspectief van de sector is belangrijk verslechterd door het gevoerde beleid in de Nederlandse kustwateren. De sluiting van de mechanische kokkelvisserij in de Waddenzee, de opgelegde beperkingen aan de mosselzaadvisserij en aan het uitzaaien van geïmporteerde mosselen in de Oosterschelde vormt een zeer bedreigend perspectief voor de ontwikkelingsmogelijkheden van een aantal grote bedrijven in de sector. Veel van deze bedrijven hebben de afgelopen tien jaar juist flink geïnvesteerd in marketing, proces- en productinnovatie maar zijn nu onzeker over toekomstige ontwikkelingen en investeringen.

bron: LEI; informatie: lei@wur.nl
forumGeef uw reactie op dit artikel
Alle velden zijn verplicht. Uw persoonlijke informatie wordt niet op de site geplaatst. Hyfoma levert geen machines, maar verwijst alleen naar de bedrijven die de machines leveren. De meeste genoemde bedrijven leveren alleen machines voor de voedselindustrie en produceren geen voedsel.

Naam: Email:
Functie: Bedrijf: